فرش ماشینی نیز مانند دیگر وسیله ها در معرض اسیب های متعددی قرار دارند، به همین دلیل علاوه بر دقت در نگهداری آنها باید فکری هم برای تعمیرشان در صورت خرابی نمود.
فرش ها چون به طور کلی از جنس( پنبه، ابریشم، ویسکوز و ... غیره) هستند در صورت عدم دقت در نگهداری درست آنها از بین خواهند رفت.
اگر بخواهیم این دسته بندی را گسترده تر کنیم دیگر زیر مجموعه های فرش مانند گلیم فرش ها و گبه و جاجیم و حتی تابلو فرش های ماشینی کاشان هم در معرض همین آسیب ها قرار دارند.
افراد با تجربه و هنرمندی چون رفوگران، تعمیر فرش را به صورت تخصصی انجام میدهند.
علاوه بر بافت فرش، تعمیر فرش نیز یک هنر است چرا که نقشه ی فرش را از دوباره بازسازی کرده و قرینگی فرش را حفظ میکند.
رفوگری بعد از قالی بافی به وجود آمد چرا که نیاز به چیزی زمینه ساز ایجاد آن است. و یقینا زمانی که مردم دریافتند میتوانند بدون خرید فرش جدید و هزیه های گزاف، فرش خود را با قیمت بسیار مناسبتری تعمیر کنند و دوباره مورد استفاده قرار دهند، رفوگری یک حرفه ی مهم محسوب شد.
یک فرش نه فقط به خاطر عوامل انسانی که به دلایل متعدد در معرض آسیب میباشد بنابراین هنر رفوگری کمک شایانی به حل این مسئله نموده است.
ارزش رفوگری زمانی برای همه روشن میشود که فرش گران قیمت و قدیمی آسیب دیده باشد و هنر رفو به داد این قالی برسد.
فرش بافی و رفوگری مکمل یکدیگر هستند و هر فرش باف باید رفوگری نیز بلد باشد تا در صورت نیاز از پس خودش بربیایید و یک رفوگر نیز لزوما باید هنر رنگ شناسی و فرش بافی را بلد باشد تا بعد از رفو در نقش و تار و پود جدید فرش اشکالی پیش نیاید.
از آنجا که هیچ چیز بدون آموزش درست و توسعه امکان پیشرفت ندارد، کلاس های رفوگری فرش نیز به همین منظور برپا شده اند.
به طور کلی به تمام عملیاتی که در تعمیر یک فرش نقش دارد مثل ( پارگی ریشه ها، لکه بری های سطحی، در رفتگی شیرازه و... ) که سبب بازافرینی آن میشود، رفوگری گفته میشود.
آسیب دیدگی های فرش درجات مختلفی دارد و به طور کلی به سه دسته تقسیم میشود:
- آسیب دیدگی کم
- آسیب دیدگی متوسط
- آسیب دیدگی زیاد
که بنا به میزان درجه آسیب دیدگی و نوع آسیبی که به فرش وارد شده اقدامات لازم جهت تعمیر و رفع مشکل انجام میشود.
که به تفصیل در مورد هر یک از موارد بحث خواهیم کرد.
آسیب دیدگی درجه یک (کم) :
این مدل اسیب دیدگی را رفوی آسان و درجه سه نیز میگویند و شامل مرمت و تعمیر ریشه های در رفته، تعمیر در رفتگی ریشه ها، لکه برداری سطحی فرش میشود.
این مدل تعمیر، به نقشه ی اصلی فرش کاری ندارد؛ در صورتی که تعمیر مربوط به دررفتگی چله باشد، اگر سطح این دررفتگی کمی وسیع باشد از تکه چله های آماده استفاده میشود و اگر به صورت تکه تکه و در جاهای مختلف چله در رفته باشد با وارد کردن نخ در فواصل مشخص و محل هایی که چله پاره شده اقدام به تعمیر چله ی فرش میکنند.
نخ هایی که در تعمیر چله استفاده میشود همرنگ فرش بوده و تعمیر باید انقدر هوشمندانه و درست باشد که تشخیص اینکه فرش تعمیر شده، سخت باشد.
به همین دلیل است که مرمت کاران باید تجربه ی طولانی و دانش کافی در جهت شناخت رنگ ها و دیگر مسائل مربوط به فرش داشته باشند.
در تعمیر شیرازه ی فرش نیز با نخی که همرنگ قسمت های سالم شیرازه است اقدام به دوختن پارگی های شیرازه میکنند. ضخامت شیرازه ی جدید نباید بیشتر یا کمتر از شیرازه ی قبلی فرش باشد.
در لکه بری های سطحی بهترین کار پرداخت سطحی است ( با قیچی) به گونه ای که بلندی پرزهای قسمت قیچی شده و قسمت های دیگر خیلی تفاوت نداشته باشند؛ چرا که استفاده از لکه برها و رنگ برها به این دلیل که به رنگ اصلی فرش هم صدمه میزنند و الیاف فرش اسیب میبیند، توصیه نمیشود.
مقاله ی مرتبط: از بین بردن لکه از فرش ماشینی
آسیب دیدگی درجه دو(متوسط):
این درجه از اسیب دیدگی شامل بیدزدگی، ساییده شدن و پارگی های کوچک میشود. در این نوع اسیب دیدگی چله و بدنه زیرین فرش سالم است و نیاز به تعمیرات اساسی ندارد.
اسیب دیدگی درجه سه( رفوی سخت و کامل):
پارگی های بزرگ با وسایل نوک تیز، سوختگی قسمتی از فرش و یا رطوبت زیاد که سبب آسیب های اساسی به تار و پود فرش میشود و تعمیرات سخت و وقت گیری دارد.
در هر حال تعمیر در هر درجه و هر نوعی که باشد باید مسائلی را قبل از اقدام به رفو و تعمیر مد نظر قرار داد، از جمله:
- در ابتدا فرش باید عاری از گرد و غبار شود.
- فرش روی زمین پهن شده و تمامی قسمت های اسیب دیده به دقت بررسی شود.
- اگر اسیبی که به فرش وارد شده در اثرریختن مواد خاصی مانند اسید بوده، قبل از هر کاری ابتدا باید فرش شسته شود.
- اگر اسیب وارده به فرش به صورت پراکنده است و قسمت های متعددی با فاصله ی کم از یکدیگر اسیب دیده اند باید تمامی قسمت های اسیب دیده را برید و یک سوراخ بزرگ ایجاد کرد سپس اقدام به ترمیم ان نمود.
لازم به ذکر است در فرش های قدیمی که از ارزش بالایی برخوردار هستند هیچگاه از چنین روشی حتی در صورتی که سوراخ های ریز ریز کنار هم ایجاد شده، مورد استفاده قرار نمیگیرد.
مورد بعدی اینکه فرش هایی که از قسمت رویی اسیب دیده اند از روی فرش مرمت شده و فرش هایی که از قسمت پشت مورد آسیب قرار گرفته اند، از پشت تعمیر میشوند.
در تمامی تعمیرات فرش ابتدا باید میزان و نوع اسیب را مشخص کرد و سپش اقدام به ترمیم آن نمود.
قسمت هایی از فرش که مرمت کننده اطمینان دارد کشش کافی ندارد و امکان پارگی در آن قسمت ها هم در اینده وجود دارد، باید قطع شوند و همراه بخش های دیگر مورد بازسازی قرار گیرند.
نقشه ی قسمت های اسیب دیده فرش باید در دست بوده و حتما از دوباره طراحی و یکسان سازی شود.
هنر رفوگری و مراحل انجام آن
رفوگری یکی از هنر هایی است که پس از هنر فرش بافی بدان نیاز پیدا شد. پس این هنر پابه عرصه ی وجود گذاشت. از آن جهت که هر فرش ممکن است به هر دلیلی در طول مرور زمان آسیب ببیند و یا آفت زده شود، به جای این که فرش را دور بیندازید بهتر است آن را به یک استاد رفوگر بسپارید تا به بهترین نحو ممکن این فرش شما را به حالت اول خود باز گرداند.
هنر رفوگری را می توانیم یک هنر مکمل برای فرش بافی به شمار اوریم زیرا تا وقتی فرش در خانه ها استفاده می شود و در کشور عزیزمان فرش تولید می شود، رفوگری نیز لازم بوده و باقی خواهد ماند.
تصور کنید یک فرشی از نیاکان شما به یادگار مانده باشد. یا این که فرش های عتیقه ای که می دانید دارای قدمتی طولانی هستند، به دلیل مرور زمان و یا هر عامل دیگری دچار خوردگی و یا آسیب شود. نمی توانید به راحتی از این فرش راحت شوید. پس باید آن را تعمیر کرده و به خوبی از آن نگهداری کنید.
کسانی که فرش بافی می کنند تقریبا باید کم و بیش با هنر رفوگری آشنا باشند. زیرا ممکن است گاهی نیاز پیدا کنند به این هنر مفید. البته هر هنری نیاز به مهارت دارد. پس کسانی که شغلشان رفوگری است به طبع، بهتر از استاد فرشباف می تواند عملیات رفوگری را بر روی فرش انجام دهد.
فرش ها در مقابل رطوبت و یا حرارت در طی زمان مکن است دچار اسیب شوند. از این رو ضایعاتی به بار می آورند. از جمله این شایعات می توانیم به پوسیدگی، پاره شدن شیرازه های فرش، جر خوردگی و یا پارگی، از بین رفتن پرز ها و یا حتی رنگ پریدگی فرش اشاره نماییم.
برخی دیگر از ضایعات نیز هستند که در اثر بید زدگی، پریدگی با وسایل تیز همچون چاقو، و یا در اثر سوختگی در فرش ایجاد می شوند.
برای از میان برداشتن این ضایعات از روی فرش لازم است فرش را رفو گری نماییم. پس نباید به این فکر کنید که فرش را به این دلایل دور بیندازید.
مراحل رفوگری و نحوه ی انجام آنها
- شیرازه دوزی: در این مرحله رفوگر باید با نخی که همرنگ شیرازه فرش است، به ترمیم خرابیها بپردازد. اگر این نخی که رفوگر از آن استفاده می کند با شیرازه ی فرش یک رنگ نباشد، شبیه وصله کاری در امده و به چشم می خورد. پس نباید این اتفاق بیفتد. باید حتما رفوگر دقت نماید و از نخی همرنگ شیرازه ی فرش استفاده کند.
- پل سازی: اگر چله های اول و آخر فرش از بین رفته باشند، رفوگر باید با رنگی که هم رنگ چله ها است این چیله ها را ترمیم کند. به این روش پل سازی می گویند.
- بید خوردگی: زمانی که فرشی بید خوردگی پیدا می کند لازم است تا ما این فرش را به رفوگر بسپاریم تا به روش مخصوصی این بید خوردگی ها را برطرف نماید. اگر پشت فرش بیده خورده باشد، با جلوی فرش متفاوت است. از این رو باید به دنبال یک رفوگر استاد و ماهر باشید که بتواند فرش را در کمال دقت رفوگری نماید.
- سوراخ شدگی، پاره شدگی، سوختی و..: هر کدام از این اتفاقات که بر روی فرش شما بیفتد، باید آن را رفوگری کنید. برای انیکار نیز حتما باید رفوگر از نخی استفاده نماید که قسمت سوختگی با ان بافته شده است. اگر به این موضوع چندان اهمیتی ندهید، محل رفو شده به راحتی قابل تشخیص می شود و ارزش قالی را از بین می برد.
علاوه بر این مراحل، مراحل دیگری نیز برای انجام رفوگری فرش لازم است. از جمله: گلیم بافی، رنگرزی، جر خوردگی، رنگ پریدگی و از این قبیل مراحل.
وسایل لازم برای رفوی فرش:
این وسایل باید قبل از نشستن سر کار اماده شده و در دسترس باشد.
معمولا برای تعمیر فرش ها از وسایلی چون:
قیچی، قلاب، سوزن مخصوص، سوزن درشت، دم باریک یا انبردست، و بر اساس دیگر نیازها برای ترمیم فرش از وسایل دیگری چون چکش، میخ، اتو و... استفاده میشود.
یک رفوگر چه میکند؟
از جمله کارهایی که یک رفوگر انجام میدهد را میتوان به شرح زیر بیان کرد:
ریشه بافی
شیرازه دوزی
رفع پیچیدگی های کناره ی فرش
رفوگری
رفع سر کجی (سره داشتن)
رفع چروکیدگی فرش
در هر حال حتی اگر ناخواسته آسیبی به فرش وارد شد میتوان با خیال راحت آن را به دست رفوگران سپرد و اطمینان داشت هنرمند اگر با جان و دل کار کند، از آجر اول هم میتواند دوباره چیزی را بسازد.
