سفارش تبلیغ
صبا ویژن

فرش شادمان


 


 


 

هنر گلیم بافی از زیباترین هنرهای دستی ایران به حساب می آید، واژه گلیم از لغت ترکی کلی (kili) که در ترکیه به معنای پشم یا مو گرفته شده است. البته با نام جاجیم نیز که از زبان ارمنی و کلمه ی گاگیم (به معنای پشم گوسفند) گرفته شده است. قابل قیاس است. در فرهنگ معین و به گفته کولاک گلیم این چنین تعریف شده است :

 

” نوعی فرش که از پشم بافند ” و در  هخدا نیز نوشته شده ” پوششی معروف که از موی بز و گوسفند بافند.”

 

گلیم فرش ها دست بافتی ساده هستند که برخلاف فرش ها نخ خاب ندارند و دارای پرز نیز نیستند؛ دو رج نخ به صورت افقی و عمودی در هم تنیده میشود و شکلی ساده از فرش را تشکیل میدهد که به آن گلیم میگویند.

 

همچنین این بافته ها ضخامت زیادی ندارند و طرح های متنوعی نیز از نقش و نگارهای هندسی و اسلیمی بین آن ها میتوان پیدا کرد، چنین فرش هایی در سایر کشورها نیز طرفدار دارد به همین دلیل صنعت    صادرات فرش ماشینی گلیم نیز صادر میکند، البته نوع دستباف آنها نیز مشتریان خود را دارد.

 

گلیم فرش های دست باف چون حاصل ذوق و هنر فردی بوده و دست ها دخالت در آن دارند قیمت بالاتری نسبت به نوع فرش ماشینی و صنعتی آن دارا هستند.

 

گلیم های دست باف حاصل ذوق زنانی است که طبیعت را در گلیم به نقش میکشند و اغلب از پشم گوسفند و پنبه بافته میشود.

 

تار و پود گلیم های بافته شده با ماشین آلات فرش ماشینی نیز از الیافی همچون آکریلیک، پلی استر، پلی پروپلین تشکیل شده است؛ که وزنی بسیار سبکتر از فرش دارد و براحتی میتوان آن را جا به جا کرد به همین دلیل تمام مردم عشایر که فصل به فصل باید کوچ کنند از این گلیم ها برای کف پوش خانه های خود استفاده میکنند تا هنگام کوچ بتوانند آن را حمل کنند.

 


 

تاریخچه گلیم فرش

 

آدمی همواره در پی ساختن لوازمی بود که بتواند با استفاده از آن ها زندگی را بر خود آسان تر کند. پوشش جسم نیز از آن موارد است. بشر پس از آن که به دامپروری روی آورد کم کم به استفاده از پوست و موی آن نیز ترغیب شد. به تدریج با ابداع لوازم نخ ریسی پشم بز ها و گوسفندان را ریسیدند و با ” بافت” آن به تهیه انواع گوناگون پارچه و گلیم روی آوردند. اما قدیمی ترین زیراندازی که توسط باستان شناسان کشف شده “قالی پازیریک” نام دارد که حدود هفتاد سال پیش در دره پازیریک واقع در سیبری یافت شده است و عمر آن را حدود 400 سال قبل از میلاد مسیح تخمین زده اند که در حال حاضر در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ نگهداری می شود.

 

 

اما دیرینه شناسان ایرانی هنر گلیم بافی را به پیش تر از این تاریخ نسبت می دهند؛ گفته می شود پیش از دوران هخامنشیان زیر انداز هایی از جنس پشم گوسفند باقته می شده است اما نمونه ای از آن در دسترس نیست. اما قدیمی ترین پارچه ای که پیدا شده است مربوط به جنوب شرقی دریای کاسپین در حومه مازندران امروزی است که عمر آن به حدود شش هزار سال پیش باز می گردد.

 


 

کاربرد های هنر گلیم بافی

 

از گذشته تا به امروز بیشترین کاربردی که بافته های دست بشر (غیر از لباس) داشته است به عنوان زیرانداز بوده است و همچنین از این بافته های ضخیم به عنوان پوشش اسب (جل اسب) استفاده می شده است. در برخی منابع آمده است که گلیم خاصیت درمانی دارد. به عنوان مثال از انجا که در بافت آن از الیاف طبیعی استفاده می شود می تواند الکتریسیته ساکن را از بدن انسان جدا  کند. همچنین به خصوصیت دیگری اشاره شده است و آن جلوگیری از ترک خوردن پاشنه ی پای انسان است.

 


 

ابزار گلیم بافی

 

 

سه وسیله ی ضروری برای بافت گلیم  به صورت دستی شامل  "دار، قیچی و دفتین" است.

 

 

  •  

    دار:

     

 

 

مهمترین وسیله فرش بافان، دار است که فرش و گلیم روی آن بافته میشود که در دو نوع دار عمودی یا ایستاده و دار افقی یا خوابیده موجود است.

 

دارهای افقی یا خوابیده بیشتر در مناطق عشایری کشور مورد استفاده قرار میگیرند چرا که به دلیل کوچ مداوم این مردم حمل و نقل آن آسانتر بوده و راحت تر میتوان روی آن کار کرد. مردمی که یکجا نشین هستند از نوع دار عمودی یا ایستاده بیشتر از نوع افقی آن استفاده میکنند.

 

 

  •  

    دفتین:

     

 

 

برای استحکام بخشیدن به تار و پود گلیم از دفتین استفاده میشود. بعد از بافت هر رج افقی از دفتین برای در هم تنیدن تار و پود استفاده میشود. دفتین وسیله ای آهنی با هفت تا ده تیغه است.

 

 

  •  

    قیچی:

     

 

 

قیچی گلیم بافی با نوع فرش بافی متفاوت است اما شباهت هایی نیز دارند که مورد استفاده ی فرش بافان و گلیم بافان قرار میگیرد و یکی از ابزارهای اساسی آنهاست.

 


 


 

انواع گلیم

 

گلیم ها با توجه به منطقه جغرافیایی تولید آن ها دارای تفاوت هایی در جنس نخ و نقوش آن میباشد. در ایران  در بافت گلیم تنوع بسیار زیادی است که باعث شده است گلیم نام های مختلفی به خود بگیرد.

 

– گلیم ایل شاهسون

 

– گلیم لری

 

– گلیم هرسین

 

– گلیم بلوچ

 

– گلیم خمسه

 


 

گلیم ایل شاهسون

 

این نوع گلیم از طرح های هندسی شکسته با رنگ های ملایم مانند سبز، صورتی و آبی تشکیل شده است. در این نوع بافت حاشیه باریک است و طرح زمینه دارای نوار های پهن افقی می باشد. یکی از کاربرد های مهم آن جل اسب است که باری پوشش چهارپایان از آن استفاده می شود. در تصویر نمونه ای از گلیم ایل شاهسون را مشاهده می کنید. روش بافت گلیم شاهسون مانند سوماک است، که در آن پود ضخیم است و بر خلاف بقیه گلیم ها که در آن ها از پود برای نقش انداختن استفاده می شود در سوماک و البته گلیم شاهسون پود قابل مشاهده نیست.

 

گفتنی است ایل شاهسون یکی از بزرگترین ایل های ایرانی است که در شمال غربی ایران ساکن اند.

 


 


 

گلیم لری

 

گلیم لری یا سرانداز ، نقوش این نوع گلیم نیز برگرفته از طبیعت اطراف بافنده الهام گرفته شده اند مانند گل برفی، چهارتکه، گل خورجین و… یکی از نکات مهم این نوع گلیم آن است که بافنده طرح مورد نظر را از پشت گلیم می اندازد و در تمام مدت بافتن پشت کار می نشیند. از دیگر شاخصه های گلیم لری سادگی و خلوت بودن نقوش آن است.  بهترین و مستحکم ترین بافت آن نیز به عنوان خورجین جهت نگهداری اثاثیه خانه استفاده می شود.

 


 


 

گلیم هرسین

 

گلیم های اصیل همگی از بافتی ذهنی برخوردارند که گلیم هرسین نیز از این قاعده مستثنا نیست. نقوش فشرده و تیره رنگ و اشکال هندسی از ویژگی های اصلی گلیم هرسین می باش. رنگ های اصلی آن سرمه ای، قرمز و نارنجی است. در حاشیه این نوع از گلیم از پشم بز به دلیل خاصیت ضد بید بودن آن استفاده می شود.

 


 


 

گلیم شیرکی پیچ

 

یکی از زیبا ترین  و مرغوب ترین انواع گلیم شیرکی پیچ است که در منطقه سیرجان و بافت کرمان بافته می شود. از ویژگی های منحصربه فرد این نوع گلیم این است که در این نوع بافت نیز مانند سوماک پود نقشی در بافت نقش ندارن و فقط وظیفه آن اتصاد خامه و تارها به یکدیگر است. در این شیوه ی بافت تار یا چله نسبت به گلیم فشرده تر  هستند. شیرکی پیچ از نظر ظرافت کار بسیار شبیه به قالی است. با این تفاوت که مانند قالی پرز ندارد و زیبایی و اصالت گلیم را به خوبی حفظ کرده است. رنگ های گلیم شیرکی پیچ معمولا پخته و متمایل به تیره هستند ( اگرچه امروزه جهت مصارف تجاری رنگ های دیگری نیز در بافت آن ها به کار می شود). رنگ های طبیعی جهت بافت گلیم شیرکی پیچ را از مواد زیر تهیه می کنند:

 

قرمز لاکی(روناس ، خشخاش، گیلاس و قرمزدانه) رنگ آبی (نیل و پوست بادمجان) رنگ زرد(زعفران، زردچوبه و پوست انار) رنگ نارنجی (نخ رنگ روناسی را در جوشانده پوست انار می زنند) رنگ سبز تیره (برگ گردو، زرد+نیل) رنگ قهوه ای(طبیعی، تنباکو، پوست گردو، برگ بنه) رنگ مشکی(طبیی، پوست گردو).

 


 


 

چه عواملی را در هنگام خرید گلیم دست باف مورد توجه قرار دهیم؟

 

 

گلیم های دستباف نباید زیاد در معرض رفت و آمد باشند زیرا خاک و غبار و آلودگی سبب آسیب رساندن به تار و پود گلیم میشود.

 

چنین فرش های دستبافی نباید در مکان هایی که میزان رطوبت در آنها زیاد است استفاده شوند زیرا رطوبت سبب آسیب جدی به تار و پود آن میشود.

 

گلیم های دست باف به دلیل اینکه از عناصر طبیعی چون پنبه و پشم و ابریشم بافته شده اند آسیب پذیری زیادی در مقابل رطوبت دارند زیرا سبب رشد قارچ و کپک میشود و گلیم در نهایت پوسیده شده و از بین میرود.

 

حشراتی چون بید نیز میتوانند باعث نابودی آنها شوند که با نظافت مرتب میتوان از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کرد.

 

نور زیاد و آلودگی هوا نیز سبب رنگ پریدگی در گلیم ها میشود. ذرات گوگرد و اسید سولفوری که توسط وسایل نقلیه تولید میشوند نیز اسیب زننده به تار و پود گلیم هستند.